Systeemdenken

Als deelnemer aan een leergang vind ik het prettig om bij de start een boekje te krijgen waarin ik mijn aantekeningen kan opschrijven. Lekker ouderwets. De foto bij het blog is de voorkant van het boekje dat ik kreeg bij de Leergang Systeeminterventies, die wordt gegeven door Marijke Spanjersberg. In maart heb ik deze leergang afgerond. Ik heb het als een hele waardevolle leergang ervaren. Dit is ook duidelijk in het aantekeningenboekje te zien. Op nogal wat pagina’s staan onderstreepte zinnen met uitroeptekens, vaak met allerlei aandachtspunten voor bestaande trajecten waarbij ik betrokken ben. In dit blog beschrijf ik enkele inzichten die ik heb opgedaan.

Het systeemdenken stamt uit de jaren veertig van de vorige eeuw en is uitgegroeid tot een bonte verzameling theorieën met een (enigszins) gedeelde grondslag. Er verschijnt binnenkort een Nederlands boek – ‘Meer dan de som der delen’ – waarin deze variatie heel zichtbaar wordt. De manier van kijken die in de leergang centraal staat, heeft haar wortels in de gezins- en relatietherapie. Vanuit dit domein is enkele decennia geleden de vertaalslag naar organisaties gemaakt en dat levert mijn inziens bruikbare inzichten en handvatten op. Na het opnieuw doorbladeren van mijn boekje zijn dit voor mij vijf belangrijke inzichten:

Het gedrag van mensen is logisch vanuit hun positie in het systeem: verklaar gedrag niet (primair) vanuit eigenschappen van mensen (‘hij is reactief’), maar vanuit de context waarin zij hun gedrag tonen. Kijk dus naar de context.
Bij het kijken naar de context is SCARF naar mijn idee heel bruikbaar (status, certainty, autonomy, relatedness en fairness). Dit rijtje van vijf kan worden beschouwd als een verzameling basisbehoeften van de mens in de organisatie. Als die behoeften worden geschaad, heeft dit consequenties. Dit zie je terug in gedrag.
Kijk niet in mensen, maar tussen mensen: kijk naar onderlinge afhankelijkheden in het relatienetwerk, welk gedrag gaat heen en weer? Wees dus terughoudend met psychologiseer over mensen en allerlei testjes die eigenschappen aan mensen toeschrijven.
Bij gedoe tussen mensen is het behulpzaam om te ‘ontschuldigen’. Hiermee handel je haaks op de neiging op schuld toe te bedelen aan individuen en groepen. Toebedelen van schuld is namelijk niet zo zinvol. Waar moet je immers beginnen? Kijk circulair (actie-reactie-actie etc.) en in plaats van lineair (DE oorzaak). Een mooi zinnetje van Marijke: ‘Zullen we proberen om het minder persoonlijk en meer menselijk te maken?’
Zoek naar kleine interventies. Oplossingen vanuit een systeembril zijn vaak klein en dagelijks. Niet spectaculair, maar wel precies. En altijd op menselijk maat, want veranderen kan alleen met mensen met naam en gezicht.

Met deze vijf punten doe ik de leergang per definitie tekort. Zo krijg je ook allerlei modellen en werkvormen aangereikt die je als leidinggevende, adviseur of begeleider kunt gebruiken. En je oefent met casuïstiek. Persoonlijk heb ik vooral veel geleerd door te luisteren naar de manier van werken van Marijke en hierover met elkaar in gesprek te gaan. Dus schrijf je in!